Việc lựa chọn nhà thầu xây dựng không chỉ là “mua dịch vụ” mà là quyết định định hình chất lượng, tiến độ và rủi ro pháp lý của cả dự án.

I. Căn cứ pháp lý khi lựa chọn nhà thầu

Việc lựa chọn nhà thầu trong hoạt động xây dựng phải đồng thời tuân thủ:

• Luật Đấu thầu 2013 (số 43/2013/QH13);
• Luật Xây dựng 2014 (số 50/2014/QH13), được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 62/2020/QH14;
• Các nghị định hướng dẫn về quản lý dự án và quản lý chất lượng (ví dụ: Nghị định 15/2021/NĐ-CP, Nghị định 06/2021/NĐ-CP);
• Các thông tư của Bộ Xây dựng về cấp chứng chỉ năng lực tổ chức và chứng chỉ hành nghề cá nhân.

II. Nguyên tắc lựa chọn nhà thầu

Việc lựa chọn nhà thầu hợp pháp cần bảo đảm các nguyên tắc cốt lõi sau:

• Công khai – minh bạch – cạnh tranh lành mạnh, đúng quy trình Luật Đấu thầu;
• Đúng đối tượng, đúng năng lực: nhà thầu phải phù hợp với loại, cấp và quy mô công trình;
• Hiệu quả đầu tư: tối ưu tổng chi phí vòng đời, không chỉ “rẻ” ở giá bỏ thầu;
• Tuân thủ pháp luật, tránh chỉ định thầu hoặc “lách luật” dẫn đến rủi ro thanh tra, kiểm toán;
• Ưu tiên chất lượng & an toàn, không đánh đổi bằng những khoản tiết kiệm ngắn hạn.

Điểm mấu chốt: Một nhà thầu tốt không chỉ là “giá thấp” mà phải đáp ứng đồng thời năng lực – kinh nghiệm – hệ thống quản lý – hồ sơ pháp lý.

III. Điều kiện đối với nhà thầu tổ chức

Đối với tổ chức tham gia hoạt động xây dựng:

• Phải có chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng (hạng I, II, III) phù hợp với:
  • Loại công trình: dân dụng, công nghiệp, giao thông, hạ tầng kỹ thuật…
  • Cấp công trình: đặc biệt, I, II, III, IV.
• Có kinh nghiệm thực hiện gói thầu tương tự về quy mô, tính chất, điều kiện thi công;
• Có nhân sự chủ chốt (chủ trì thiết kế, chỉ huy trưởng, giám sát trưởng…) đáp ứng yêu cầu chứng chỉ hành nghề;
• Có hệ thống quản lý chất lượng, an toàn, tài chính đủ năng lực thực hiện gói thầu.

IV. Điều kiện đối với cá nhân hành nghề xây dựng

Cá nhân giữ vai trò chủ chốt trong gói thầu xây dựng phải đáp ứng:

• Có chứng chỉ hành nghề phù hợp chuyên môn:
  • Khảo sát – thiết kế kiến trúc, kết cấu, điện, nước, PCCC, hạ tầng…
  • Giám sát thi công xây dựng công trình;
  • Định giá xây dựng, quản lý chi phí, quản lý dự án…
• Chứng chỉ hành nghề còn hiệu lực, đúng phạm vi và cấp công trình được đảm nhiệm;
• Có kinh nghiệm và thời gian công tác thực tế theo quy định.

V. Nội dung bắt buộc trong hợp đồng xây dựng

Hợp đồng xây dựng là “xương sống pháp lý” giữa chủ đầu tư và nhà thầu. Luật yêu cầu hợp đồng phải quy định rõ:

Nội dung	Ý nghĩa & lưu ý
Phạm vi công việc	Xác định rõ nhà thầu làm gì, khối lượng nào, phần nào thuộc trách nhiệm chủ đầu tư, phần nào thuộc thầu phụ.
Yêu cầu chất lượng	Ghi rõ tiêu chuẩn, quy chuẩn áp dụng (TCVN, QCVN, tiêu chuẩn nước ngoài nếu có).
Tiến độ thực hiện	Thời gian bắt đầu, kết thúc, các mốc trung gian; điều kiện kéo dài tiến độ và cách xử lý chậm trễ.
Giá hợp đồng & loại giá	Trọn gói, đơn giá cố định, đơn giá điều chỉnh…; căn cứ điều chỉnh giá khi vật liệu biến động.
Tạm ứng & thanh toán	Tỷ lệ tạm ứng, điều kiện thanh toán từng đợt, hồ sơ thanh toán, thời gian chủ đầu tư phải chi trả.
Bảo hành & bảo trì	Thời gian bảo hành, tỷ lệ giữ lại bảo hành, trách nhiệm sửa chữa khi có hư hỏng.
Tranh chấp & chấm dứt hợp đồng	Cơ chế thương lượng, hòa giải, trọng tài hoặc tòa án; điều kiện đơn phương chấm dứt hợp đồng.

Nguyên tắc vàng: Hợp đồng càng rõ ràng, chi tiết – rủi ro tranh chấp càng thấp.

VI. Ý nghĩa của việc lựa chọn nhà thầu đúng luật

• Bảo vệ chất lượng và tuổi thọ công trình nhờ nhà thầu đủ năng lực;
• Giảm rủi ro pháp lý, tránh khiếu kiện, tranh chấp kéo dài;
• Kiểm soát tốt chi phí & dòng tiền trong suốt vòng đời dự án;
• Tối ưu tiến độ, giảm nguy cơ đình trệ, dở dang công trình;
• Nâng cao uy tín của chủ đầu tư và thương hiệu dự án trên thị trường.